Qanda xolesterinin yüksəlmə səbəbləri
Xolesterin, bədənin düzgün işləməsi üçün vacib bir maddə olsa da, onun qanınızdakı səviyyəsinin yüksəlməsi müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Yüksək xolesterin səviyyələri, xüsusilə arteriyaların tıxanmasına və ateroskleroz kimi xəstəliklərin inkişafına yol açaraq, ürək-damar xəstəliklərinin riskini artırır. Qanda xolesterin yüksəldikdə, bu vəziyyətin bir çox fərqli səbəbi ola bilər. Bu yazıda, qanda xolesterinin yüksəlmə səbəbləri akademik bir yanaşma ilə izah ediləcəkdir.
1. Qeyri-sağlam qidalanma
Xolesterinin qanda artmasının ən əsas səbəblərindən biri, qeyri-sağlam qidalanmadır. Yağlı, şəkərli və təbii olmayan qidaların istifadəsi xolesterin səviyyələrinin artmasına səbəb olur. Xüsusilə doymuş yağlar və trans yağlar, LDL (pis xolesterin) səviyyələrini yüksəldir. Bu yağlar əsasən heyvan mənşəli məhsullarda (qırmızı ət, kərə yağı, pendir və s.) və bəzi işlənmiş qidalarda (fast food, konservlər və hazır yeməklər) mövcuddur.
- Doymuş yağlar: Bu yağlar, arteriyalarda xolesterinin yığılmasına və damarların tıxanmasına səbəb olan LDL xolesterinin artmasına gətirib çıxarır.
- Trans yağlar: Bu yağlar, doymuş yağlardan daha zərərli hesab olunur, çünki onlar həm LDL səviyyələrini artırır, həm də HDL (yaxşı xolesterin) səviyyələrini azaldır.
2. Genetik faktorlar
Genetik faktorlara bağlı olaraq bəzən xolesterin yüksəkliyi ortaya çıxır. Familial hiperxolesterinemiya, bu vəziyyətin ən geniş yayılmış formalarından biridir və bu halda, bədənin xolesterini normal şəkildə emal etməməsi nəticəsində yüksək LDL səviyyələri meydana gəlir. Bu genetik xəstəlik, ailə üzvləri arasında nəsildən-nəslə keçərək xolesterin səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb olur.
Bu tip irsi yüksək xolesterin, xüsusilə həkim nəzarətində müalicə tələb edən və uzun müddətli izlənmə tələb edən bir vəziyyətdir. Yüksək xolesterin səviyyələri daha erkən yaşlardan başlayaraq ürək-damar xəstəliklərinin inkişafına səbəb ola bilər.
3. Fiziki aktivliyin azlığı
Hərəkətsiz həyat tərzi və az fiziki aktivlik xolesterin səviyyələrinin yüksəlməsinə səbəb olan bir başqa səbəbdir. Fiziki fəaliyyət HDL xolesterinin (yaxşı xolesterin) səviyyəsini artıraraq LDL xolesterinin (pis xolesterin) artmasını məhdudlaşdırır. Gündəlik idman etmək qan dövranını yaxşılaşdırır, metabolizmanı sürətləndirir və xolesterin səviyyələrini normallaşdırır.
Az hərəkət etmək bədənin yüksək xolesterini normal şəkildə işləməsini çətinləşdirir və zamanla bu, damarların tıxanmasına və aterosklerozun inkişafına səbəb ola bilər. Bu səbəbdən, müntəzəm olaraq fiziki fəaliyyətlə məşğul olmaq, xolesterin səviyyələrinin tənzimlənməsi üçün önəmlidir.
4. Piylənmə və artıq çəki
Piylənmə xolesterin səviyyələrini yüksəldən digər əhəmiyyətli faktorlardan biridir. Artıq çəki və xüsusilə, qarın bölgəsində yığılan yağlar, LDL səviyyələrini artırır, HDL səviyyələrini isə azaldır. Bu damarların daralmasına və ürək xəstəlikləri riskinin artmasına səbəb olur.
Artıq çəki ilə mübarizə aparmaq üçün əsas strategiya, kalori qəbulunun azaldılması, daha sağlam qidaların qəbulu və fiziki aktivlikdir. Çəkisinin idarə edilməsi xolesterin səviyyələrinin də azalmasına kömək edirlər.
5. Siqaret çəkilməsi
Siqaret çəkmək xolesterin səviyyələrini mənfi şəkildə təsir edən bir başqa amildir. Siqaretin tərkibindəki zəhərli maddələr HDL xolesterinin miqdarını azaldır və arteriyaların daralmasına səbəb olur. Həmçinin, siqaret çəkmək damar divarlarında zərərli maddələrin yığılmasına səbəb olaraq, xolesterinin qan damarlarında daha çox yığılmasına səbəb olur.
Siqaretin qandakı xolesterin səviyyələrinə təsirini azaltmaq üçün ən yaxşı həll siqaretin tamamilə tərk edilməsidir. Bu addım yalnız xolesterin səviyyələrini deyil eyni zamanda ümumi sağlamlığı yaxşılaşdırır.
6. Hormon dəyişiklikləri və xəstəliklər
Bəzi hormon dəyişiklikləri və xəstəliklər də xolesterin səviyyələrini təsir edə bilər. Məsələn, menopauzada olan qadınlarda estrogen səviyyəsinin azalması HDL xolesterinin səviyyəsini azaldır. Eyni zamanda şəkərli diabet, yüksək təzyiq, hipotiroidizm (tiroid hormonu çatışmazlığı) və bəzi böyrək xəstəlikləri də xolesterin səviyyələrini artıran faktorlardır.
Diabetli şəxslərdə yüksək qan şəkəri LDL xolesterinin oksidləşməsini artırır və bu da damar divarlarında yığılmasına səbəb olur. Hipotiroidizm isə tiroid hormonlarının azalması ilə əlaqəli olaraq xolesterin səviyyələrinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər.
7. Yaş və cinsiyyət
Yaş və cinsiyyət də xolesterin səviyyələrinə təsir edən faktorlardır. Xolesterin səviyyələri yaş artdıqca yüksəlməyə meyillidir. Qadınlarda menopauza başladıqdan sonra estrogen səviyyələrinin azalması LDL xolesterinin artmasına və HDL xolesterinin azalmasına səbəb ola bilər. Kişilərdə isə yaşlanma ilə əlaqəli olaraq xolesterin səviyyələrində artış müşahidə edilə bilər.
Nəticə
Qanda xolesterin səviyyələrinin yüksəlməsinin bir çox müxtəlif səbəbi vardır. Bunlar arasında qeyri-sağlam qidalanma, genetik faktorlar, fiziki aktivliyin azlığı, obezlik, siqaret çəkmək, hormon dəyişiklikləri və bəzi xəstəliklər yer alır. Yüksək xolesterin səviyyələri ürək-damar xəstəlikləri riskini artırır və bu vəziyyətin qarşısını almaq üçün düzgün pəhriz, müntəzəm fiziki fəaliyyət, siqareti tərk etmək və xəstəliklərin müalicəsi çox vacibdir. Həmçinin, mütəmadi olaraq qan analizi verilməsi, xolesterin səviyyələrini izləmək və vaxtında müdaxilə etmək sağlamlığın qorunmasına kömək edir.