Xolesterin artıqlığının növləri
Xolesterin artıqlığı damarların divarında yağlı hissəciklərin toplanmasına və nəticədə ateroskleroz, ürək xəstəlikləri, insult və infarkt kimi ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Xolesterin artıqlığının növləri müxtəlifdir və bu növlər xolesterin tiplərinin miqdarına və hansı növ xolesterinlərin artdığına əsaslanır. Bu yazıda xolesterin artıqlığının müxtəlif növləri və onların sağlamlıq üzərindəki təsirləri geniş şəkildə araşdırılacaq.
1. LDL (pis xolesterin) artıqlığı
LDL xolesterin damarların divarlarında yığılan və ateroskleroza səbəb olan əsas xolesterin növüdür. LDL-nin yüksək olması ürək-damar xəstəlikləri riskinin artmasına səbəb olur. LDL-nin damarların iç təbəqələrində yağ toplanması nəticəsində damarlar daralır və qan dövranı pozulur. Bu nəticədə infarkt, insult və digər ürək xəstəliklərinə yol aça bilər.
LDL artıqlığı, qeyri-sağlam pəhriz (doymuş yağlar və trans yağlarla zəngin qidalar), hərəkətsiz həyat tərzi və genetik faktorlarla əlaqəli ola bilər. LDL səviyyəsinin yüksək olması, həmçinin hipertoniya, şəkərli diabet və genetik xəstəliklərdən (məsələn, familial hiperxolesterinemiya) də asılıdır.
2. HDL (yaxşı xolesterin) çatışmazlığı
HDL xolesterin “yaxşı” xolesterin kimi tanınır, çünki damarlar üzərindəki pis xolesterinləri (LDL) təmizləyir və onlardan xilas olmağa kömək edir. HDL səviyyəsinin aşağı olması, damarların tıxanmasına və ürək-damar xəstəliklərinin inkişafına səbəb ola bilər. Yəni, HDL-nin aşağı olması, artan LDL səviyyələrini təmizləyə bilmədiyi üçün xolesterin artıqlığına yol açar.
HDL-nin səviyyəsinin aşağı olmasının bir çox səbəbi var. Bu səbəblər arasında qeyri-sağlam pəhriz (xüsusilə karbohidratların çox olması), fiziki aktivliyin az olması, siqaret çəkmək və artıq çəki yer alır. Genetik meyl də HDL səviyyəsini təsir edə bilər. HDL səviyyəsi aşağı olan insanlarda ürək-damar xəstəlikləri riski daha yüksəkdir.
3. Triqliserid artıqlığı
Triqliseridlər qandakı əsas yağ tiplərindən biridir və enerji ehtiyatı kimi istifadə olunur. Yüksək triqliserid səviyyələri xolesterin balansını poza bilər və ürək-damar xəstəlikləri riskini artırar. Triqliserid artıqlığı, yüksək karbohidratlı pəhriz, aşırı şəkər istehlakı, alkoqol istifadəsi, kökəlik və metabolik sindromla əlaqəlidir.
Triqliserid səviyyələrinin artması, həmçinin insulin müqaviməti və şəkərli diabet kimi problemlərlə əlaqəli ola bilər. Bu, xolesterin artıqlığının bir növüdür və damarların iç təbəqələrində yağların yığılmasına səbəb olaraq ateroskleroz və digər ürək xəstəlikləri ilə nəticələnə bilər.
4. Familial (ailəvi) hiperxolesterinemiya
Familial hiperklesterinemiya (FH), xolesterin artıqlığının irsi bir növüdür. Bu zaman pasient yüksək LDL xolesterin səviyyələri ilə doğulur və bu, genetik olaraq digər ailə üzvlərinə də keçir. FH-nin əsas xüsusiyyəti, LDL səviyyələrinin doğuşdan etibarən çox yüksək olmasıdır və bu da erkən yaşlarda ürək-damar xəstəliklərinə səbəb ola bilər. Bu pasientlərin ailə hekayəsində daha əvvəlki nəsildə 50 yaşa çatmamış şəxslərin miokard infarktı və yainsult keçirdiyi görülür.
FH xolesterin səviyyəsini idarə etməyin çətin olduğu bir vəziyyətdir və dərman müalicəsi ilə yanaşı həyat tərzi dəyişiklikləri də vacibdir. FH xəstələrində LDL-nin yüksək olması ürək-damar xəstəlikləri riskini əhəmiyyətli dərəcədə artırır, buna görə də erkən müalicə çox önəmlidir.
5. Mikst tipli hiperlipidemiya
Mikst tipli hiperlipidemiya, həm LDL, həm də triglitseridlərin yüksək olduğu vəziyyətdir. Bu damarların tıxanmasına və ürək-damar xəstəlikləri riskininin yüksəlməsinə səbəb ola bilir. Mikst hiperlipidemiya əsasən, metabolik sindrom, diabet, kökəlik və irsi faktorlarla əlaqəli ola bilər. Bu vəziyyətdə müalicənin hədəfi, həm LDL səviyyələrini aşağı salmağı, həm də triglitserid səviyyələrini idarə etməyi hədəfləməlidir.
6. Qidalanma ilə bağlı xolesterin artıqlığı
Xolesterin artıqlığının bir növü də pəhrizlə bağlıdır. Doymuş yağlar, trans yağlar və yüksək şəkərli qidaların müntəzəm istehlakı xolesterin səviyyələrini yüksəldə bilər. Belə qidalar LDL-nin və triglitseridlərin artmasına səbəb olur. Sağlam pəhriz və düzgün qidalanma xolesterin səviyyəsini idarə etməyə kömək edir və xolesterin artıqlığının qarşısını alır.
Nəticə
Xolesterin artıqlığının növləri, fərqli xolesterin növlərinin (LDL, HDL, triglitseridlər) artması və hər birinin müxtəlif sağlamlıq riskləri ilə əlaqəlidir. Xolesterin artıqlığının bu növləri, əsasən qeyri-sağlam həyat tərzi, pəhriz seçimləri, genetik faktorlar və digər sağlamlıq problemləri ilə əlaqəlidir. LDL artıqlığı, HDL əskikliyi, triglitserid artıqlığı, familial hiperxolesterinemiya və miksthiperlipidemiya, xolesterin artıqlığının əsas növləridir. Xolesterin səviyyələrini tənzimləmək və ürək-damar xəstəlikləri riskini azaltmaq üçün sağlam pəhriz, fiziki aktivlik və müntəzəm həkim nəzarəti çox vacibdir.