Xolesterin yüksəkliyi nədir?
Xolesterin bədənin düzgün funksiyası üçün vacib olan yağ tərkibli bir maddədir. O, hüceyrə membranlarının qurulmasında hormonların istehsalında və A, D vitaminləri kimi bəzi yağda həll olunan vitaminlərin sintezində rol oynayır. Bununla yanaşı, xolesterin bədəndə müəyyən səviyyədə mövcud olmalıdır. Çünki onun artması və ya azlığı sağlamlıq problemlərinə yol açır. Xolesterin yüksəkliyi (hiperxolesterinemiya) xolesterinin qanda normadan artıq olması vəziyyətini ifadə edir. Bu vəziyyətin nəticəsində arteriyalarla bağlı bir çox ciddi xəstəliklər inkişaf edə bilər, o cümlədən ürək-damar xəstəlikləri,cmiokard infarktı və insult. Xolesterin yüksəkliyi bədənin damarlarını zədələyərək qan axınına mane olur və müxtəlif xəstəliklərə səbəb olur.
Xolesterin tipləri
Xolesterin qanda müxtəlif tiplərə bölünür və hər bir tipin bədəndəki rolu fərqlidir. Bu tiplər əsasən “yaxşı” xolesterin və “pisi” xolesterin olaraq iki yerə ayrılır.
LDL (Low-Density Lipoprotein): “Pis” xolesterin olaraq adlandırılır. LDL damarların divarlarında yığılaraq ateroskleroz yəni damarların daralması və sərtləşməsinə səbəb olur. Yüksək LDL səviyyələri ürək-damar xəstəliklərinin əsas risk faktorlarından biridir.
HDL (High-Density Lipoprotein): “Yaxşı” xolesterin olaraq tanınır. HDL, LDL-in damarların divarlarına yapışmasının qarşısını alır və onları qaraciyərə apararaq oradan təmizlənməsinə kömək edir. HDL səviyyəsinin yüksək olması ürək-damar sağlamlığı üçün faydalıdır.
Triqliseridlər: Triqliseridlər bədənin enerji ehtiyacını qarşılamaq üçün istifadə etdiyi başqa bir növ yağlardır. Yüksək triglitserid səviyyələri də ürək xəstəlikləri ilə əlaqələndirilir.
Xolesterin yüksəkliyinin səbəbləri
Xolesterin yüksəkliyi bir neçə amilin təsiri altında inkişaf edə bilər. Genetik faktorlar, həyat tərzi vərdişləri və bəzi tibbi vəziyyətlər xolesterinin yüksəlməsinə səbəb olan əsas amillərdəndir.
Qeyri-sağlam pəhriz: Yüksək doza doymuş yağlar, trans yağlar və xolesterol ilə zəngin qidaların qəbulu xolesterin səviyyəsini artırır. Fast food, yağlı ət, yağlı süd məhsulları və qızarmış qidalar bu cür qidalardır.
Fiziki hərəkətsizlik: Aktiv olmayan həyat tərzi, xüsusən, uzun müddət oturmaq və idman etməmək, HDL səviyyəsinin düşməsinə və LDL səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər.
Siqaret və alkoqol istifadəsi: Siqaret çəkmək HDL-nin miqdarını azaldır, alkoqol isə triqliseridlərin səviyyəsini artırır.
Genetik faktorlar: Bəzi insanlarda yüksək xolesterin səviyyələri irsi olaraq keçir. Bu vəziyyət “familial hiperxolesterinemiya” kimi tanınır və ciddi ürək-damar problemlərinə səbəb ola bilər.
Bəzi xəstəliklər: Xroniki xəstəliklər, məsələn, şəkərli diabet, yüksək qan təzyiqi, hipotiroidizm və böyrək xəstəlikləri xolesterinin yüksəlməsinə gətirib çıxara bilər.
Xolesterin yüksəkliyinin əlamətləri
Xolesterin yüksəkliyi, adətən, simptom vermir. Buna görə də xolesterin yüksəkliyi gizli bir problem olaraq qalır və yalnız qan testləri ilə təsadüfi aşkar edilir. Lakin xolesterin səviyyəsi çox yüksək olduqda və ateroskleroz kimi komplikasiyalar inkişaf etməyə başladıqda, bəzi əlamətlər və ciddi nəticələr ortaya çıxa bilər.
Angina (sinədə ağrısı): Arteriyalar daraldıqca, ürəkə qan təchizatı çətinləşir və bu da anginaya səbəb ola bilər.
Qıcolmalar və halsızlıq: Arteriyaların daralması qan axınına mane olur və beynə kifayət qədər oksigen daşınmır. Bu vəziyyət qıcolmalar və halsızlıq yarada bilər.
Ayaqlarda şişlik: Xolesterin səviyyəsinin yüksəlməsi damarların içindəki yağın birikməsinə səbəb olaraq qan dövranını çətinləşdirir, bu da bədəndə şişliklərə gətirib çıxara bilər.
Xolesterin yüksəkliyinin sağlamlıq üzərindəki təsirləri
Xolesterin yüksəkliyi bir çox ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Bu problemlərin başında ürək-damar xəstəlikləri gəlir.
Ateroskleroz: Yüksək LDL xolesterin səviyyəsi damarların divarlarında yağlı plazmaların yığılmasına və aterosklerozun inkişafına yol açır. Bu damarların daralması və qan axınının məhdudlaşması ilə nəticələnir.
Ürək xəstəlikləri: Ateroskleroz ürək damarlarının daralmasına və nəticədə infarktlara (ürək tutmalarına) səbəb ola bilər. Bununla yanaşı, yüksək xolesterin səviyyəsi, damarların zədələnməsinə və ürək çatışmazlığına yol aça bilər.
İnfarktlər və insult: Xolesterin yüksəkliyi qan damarlarının sərtləşməsinə və tıxanmasına səbəb olduğundan, infarkt və vuruş kimi həyati təhlükəsi olan vəziyyətlər meydana gələ bilər.
Periferik arteriya xəstəliyi: Arteriyaların daralması yalnız ürəkdə deyil, həm də ayaqlarda qan dövranını azaldır, nəticədə periferik arteriya xəstəliyi yaranır.
Xolesterin yüksəkliyinin müalicəsi və qarşısının alınması
Xolesterin yüksəkliyinin müalicəsi və qarşısının alınması müxtəlif üsullarla mümkündür. Müalicə əsasən pəhriz dəyişiklikləri, fiziki aktivliyin artırılması və bəzi hallarda dərman müalicəsindən ibarət olur.
Düzgün pəhriz: Doymuş yağlar və trans yağlardan qaçınmaq, tərkibində az yağ olan və yüksək lifli qidalarla zəngin bir pəhriz izləmək xolesterin səviyyəsini idarə etməyə kömək edir.
Fiziki fəaliyyət: İdman etmək, xüsusilə, aerobik idmanlar HDL-nin səviyyəsini artırır və LDL-nin azalmasına kömək edir.
Dərman müalicəsi: Həkimlərin təyinatı ilə statinlər və fibratlar kimi dərmanlar xolesterin səviyyəsini tənzimləməkdə istifadə edilə bilər.
Nəticə
Xolesterin yüksəkliyi ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola biləcək bir vəziyyətdir. Yüksək LDL səviyyələri ateroskleroz və digər ürək-damar xəstəlikləri ilə əlaqələndirilir və müalicə edilmədikdə ağır nəticələrə yol aça bilər. Xolesterin səviyyəsini normal tutmaq üçün düzgün pəhriz, aktiv həyat tərzi və doğru müalicə vacibdir. Müntəzəm olaraq qan testləri ilə xolesterin səviyyəsi izlənilməli və hər hansı bir artım halında dərhal həkimə müraciət edilməlidir.