Xolesterin yüksəkliyi olan hər xəstə dərman içməlidirmi?
Xolesterin yüksəkliyi, damarların tıxanması və ürək-damar xəstəlikləri kimi ciddi sağlamlıq problemlərinə yol aça bilən bir vəziyyətdir. Yüksək xolesterin, xüsusilə LDL (pis xolesterin) səviyyəsinin artması, damarların divarında yağlı kütlələrin yığılmasına səbəb olur, nəticədə ateroskleroz və digər ürək-damar xəstəlikləri inkişaf edir. Lakin xolesterin yüksəkliyi olan hər xəstə dərman müalicəsi almalıdırmı? Bu suala cavab vermək üçün bir neçə amili nəzərdən keçirmək lazımdır.
Xolesterin yüksəkliyinin müalicəsi: həyat tərzi dəyişiklikləri
Xolesterin səviyyəsinin idarə olunmasında ilk növbədə həyat tərzi dəyişiklikləri mühüm rol oynayır. Bəzi xəstələrdə xolesterin yüksəkliyinin səbəbi qeyri-sağlam pəhriz və hərəkətsiz həyat tərzidir. Belə hallarda pəhriz dəyişiklikləri və fiziki aktivliklə xolesterin səviyyəsi təbii şəkildə aşağı salına bilər.
- Pəhriz dəyişiklikləri: Yüksək xolesterin səviyyələrinə səbəb olan doymuş yağlar və trans yağlar pəhrizdən çıxarılmalıdır. Həmçinin, lifli qidaların (meyvə, tərəvəz, tam taxıllar) artırılması və omega-3 yağ turşuları ilə zəngin qidaların (balıq, qoz) istehlakı xolesterin səviyyəsini yaxşılaşdırır.
- Fiziki aktivlik: Hərəkətsizlik xolesterin səviyyəsinin artmasına səbəb olur. Müntəzəm olaraq fiziki fəaliyyət, xüsusilə, aerobik idmanlar (gəzmək, qaçmaq, üzmək və s.) HDL (yaxşı xolesterin) səviyyəsini artırmağa və LDL (pis xolesterin) səviyyəsini azaltmağa kömək edir.
Bu dəyişikliklərlə çox vaxt xolesterin səviyyəsi normal həddə endirilə bilər, lakin bəzən əlavə müdaxilə tələb olunur.
Dərman müalicəsi: hər xəstəyə lazımdırmı?
Xolesterin yüksəkliyinin dərman müalicəsi, xəstənin fərdi vəziyyətinə və risk faktorlarına görə dəyişir. Xolesterin səviyyəsi təkcə yüksək olduğu halda dərman müalicəsi tələb olunmaya bilər, amma bəzi hallarda dərmanlar vacib ola bilər. Xolesterin yüksəkliyinə qarşı müalicə qərarı verilərkən aşağıdakı amillər nəzərə alınır:
Xolesterin səviyyəsi və ürək-damar xəstəlikləri riski: Xolesterin yüksəkliyi olan xəstələrdə ürək-damar xəstəlikləri riski yüksəkdirsə, dərman müalicəsi lazım ola bilər. Xüsusilə, LDL xolesterinin yüksək olması və yüksək qan təzyiqi, şəkərli diabet kimi digər risk faktorlarının olması dərman istifadəsini vacib edir. Həkimlər, xəstənin 10 illik ürək xəstəliyi riskini qiymətləndirən və dərman istifadəsinə qərar verən “Framingham Risk Hesabı” kimi alqoritmlərdən istifadə edirlər.
Bəzi xəstəliklərin mövcudluğu: Xolesterin yüksəkliyi, digər xroniki xəstəliklər (məsələn, yüksək qan təzyiqi, şəkərli diabet və hipotiroidizm) ilə əlaqəli olduqda dərman istifadəsi mütləq ola bilər. Bu xəstəliklər, yüksək xolesterin ilə birlikdə ürək-damar problemlərinin inkişafını sürətləndirə bilər.
Genetik faktorlar: Familial hiperxolesterinemiya kimi irsi xəstəliklərdə xolesterin səviyyəsi çox yüksək olur və həyat tərzi dəyişiklikləri kifayət etməz. Belə hallarda, dərman müalicəsi (məsələn, statinlər) zəruridir.
Xolesterin yüksəkliyi olan xəstələrdə dərman seçimi
Xolesterin yüksəkliyinin müalicəsi üçün müxtəlif dərman növləri mövcuddur. Bu dərmanlar əsasən LDL səviyyəsini azaltmağa yönəlib. Müalicə məqsədli dərmanlar arasında ən çox istifadə edilənlər bunlardır:
- Statinlər: Statinlər xolesterinin sintezini azaldaraq LDL səviyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Onlar ən çox istifadə edilən və effektiv dərmanlardır.
- Fibratlar: Fibratlar, triqliserid səviyyəsini azaltmağa kömək edir və HDL səviyyəsini artırır.
- Resinlər: Bəzi dərmanlar (məsələn, xolesteramin) bağırsaqda xolesterin reabsorbsiyasını azaldaraq LDL-nin səviyyəsini azaldır.
Dərman müalicəsi ilə yanaşı, xəstələrə həyat tərzi dəyişiklikləri (pəhriz və fiziki fəaliyyət) tövsiyə olunur.
Xolesterin yüksəkliyi və dərman müalicəsinin riskləri
Bəzi xəstələrdə dərman müalicəsi zamanı yan təsirlər meydana gələ bilər. Statinlər, məsələn, əzələ ağrıları və qaraciyər funksiyalarının pozulması ilə əlaqələndirilə bilər. Bu səbəbdən dərman istifadəsi həkimin nəzarəti altında olmalıdır. Xolesterin dərmanlarının istifadəsi zamanı mütəmadi olaraq qan testləri edilməli və xəstənin vəziyyəti izlənməlidir.
Nəticə
Xolesterin yüksəkliyi olan hər xəstənin dərman içməsi zəruri deyil. Həyat tərzi dəyişiklikləri, xüsusən pəhriz və fiziki aktivliklə xolesterin səviyyəsini tənzimləmək mümkündür. Lakin xolesterin səviyyəsi çox yüksək olduqda və ya ürək-damar xəstəlikləri riski olduqda dərman müalicəsi vacibdir. Xolesterin yüksəkliyi ilə bağlı müalicə xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə, risk faktorlarına və xolesterin səviyyəsinə əsasən həkim tərəfindən təyin edilməlidir. Bu səbəbdən hər hansı bir dərman müalicəsi başlanmazdan əvvəl mütəxəssisin rəyini almaq və mütəmadi olaraq sağlamlıq vəziyyətini izləmək vacibdir.